Bakit ang mga Taiwanese American na ito ay lumipad pauwi para bumoto

” sigaw ko sa kanya [William Lai’s] napakaraming pangalan noong gabi ng halalan, nawalan ako ng boses kinabukasan,” sabi ni Nancy Yang, na lumilipad pauwi sa Taiwan mula sa San Francisco tuwing apat na taon para makaboto siya.

Nanalo si William Lai Ching-te sa halalan sa pagkapangulo ng Taiwan noong Sabado, na nagbigay sa kanyang naghaharing Democratic Progressive Party (DPP) ng pangatlo, hindi pa nagagawang termino. At si Ms Yang ay isa sa ilang libong Taiwanese na naninirahan sa ibang bansa na bumalik noong nakaraang linggo upang bumoto sa isang halalan na ginawa ng China bilang isang pagpipilian sa pagitan ng digmaan at kapayapaan.

Sa Taiwan, kung saan dapat personal na bumoto ang mga botante, marami ang bumiyahe sa kanilang sariling bayan – kahit si Mr Lai ay pumunta sa Tainan sa timog Taiwan upang bumoto. Ang iba, tulad ni Ms Yang, ay lumipad sa buong mundo.

“Ang mga rally, ang ingay – nararamdaman mo ang kaguluhan na nandito,” sabi niya. “Pakiramdam mo ay gumagawa ka ng pagbabago sa lupa.”

Hindi malinaw kung ilan sa mga botante ang mga Taiwanese American, ngunit humigit-kumulang 4,000 mamamayang naninirahan sa ibang bansa ang nagparehistro para bumoto, ayon sa Central Election Commission. Ang pakikipag-ugnayan sa China ay isang pangunahing kadahilanan para sa mga Taiwanese na nanonood mula sa malayo, at lalo na ang mga nakatira sa US, na matagal nang pinakamakapangyarihang kaalyado ng Taipei.

“Sa tingin ng China ay pagmamay-ari nito ang Taiwan. Sa palagay namin ay hindi. Hindi kami sa iyo,” idineklara ni Ms Yang noong gabi bago ang halalan, nang makilala siya ng BBC habang siya ay nagboluntaryo sa isang rally ng DPP. Nakasuot ng mala-berdeng varsity na sweater ng partido at napapalibutan ng berde at pink na mga bandila, todo ngiti siya, nakikipag-usap sa mga botante at iba pang mga boluntaryo.

Ang dating IT manager ay nanirahan sa Bay Area sa loob ng 40 taon. Sinabi niya na iba ang pakiramdam ng halalan na ito, kumpara sa huling isa noong 2020: “Sa pagkakataong ito mayroon kaming tatlong partido, at ito ay isang malapit na karera.”

Ang DPP ay nakikipaglaban sa kawalang-kasiyahan sa mahihirap na sahod at mataas na halaga ng pamumuhay, habang binibigyang-diin ang banta ng China. Ang pangunahing oposisyon na Kuomintang o KMT ay nangampanya para sa mas mabuting relasyon sa Beijing, habang ang ikatlong manlalaro, ang Taiwan People’s Party (TPP), ay pumuwesto sa sarili bilang alternatibo sa dalawa, lalo na sa pagpapabuti ng gastos ng pamumuhay.

Ang TPP ay mas mahusay kaysa sa iminungkahing mga botohan, na umuusbong bilang isang seryosong kalaban sa hinaharap – marahil ay katibayan kung gaano kabigat ang ekonomiya sa isipan ng mga botante dito, hindi tulad ng mga nakatira sa kabilang panig ng mundo.

“Hindi ang kinalabasan na nasiyahan kami,” sabi ni Jason Hsu, isang tagapayo sa KMT at isang Fellow sa Harvard Kennedy School.

Si Mr Hsu ay nasa Taipei’s Da’an Forest Park – ang malalambot na kuwerdas ng gitara at ang mga nakakarelaks na Tai Chi exercise ay kaibahan sa lakas ng halalan mula sa nakaraang gabi.

Sa tabi niya ay si Jen Tsao, na naglakbay mula sa kanyang tahanan sa San Francisco upang bumoto, at si Chiaoning Su, na nagtuturo ng pamamahayag at komunikasyon sa Oakland University.

Sinusuportahan ni Ms Tsao ang KMT, na tradisyonal na nakikita bilang mas malapit sa Beijing, at si Ms Su ay bumoto para sa DPP.

Hindi lahat sila natuwa sa resulta. Ngunit lahat sila ay ipinagmamalaki kung paano nakita ng mundo ang Taiwan.

“Ito ay isang bagay na ipinaglaban namin. Nag-e-enjoy kami, ipinagdiriwang namin ito, ngunit maaari rin naming mawala ito… mahirap ang kinita,” sabi ni Ms Su, na nagpapaliwanag na ito ang dahilan kung bakit siya pumili ng DPP.

Sinabi ni Ms Tsao na ang halalan ay isang pagkakataon para sa kanya na makauwi at magbabad sa kapaligiran at kaguluhan. Sinabi niya na ang ilan sa kanyang pamilya at mga kaibigan ay lumipad din mula sa US upang bumoto: “Kami ay pinahahalagahan ang proseso ng demokrasya. Iyan ang pangunahing pagkakaiba sa pagitan ng Taiwan at China.”

Ang Taiwan ay isang batang demokrasya – ito lamang ang ikawalong boto sa pagkapangulo mula noong 1996 – at ang mga halalan nito ay masaya.

Noong Sabado, milyun-milyong Taiwanese ang pumunta sa botohan, kabilang ang mga magulang na nagdala ng kanilang mga anak, na marami pang bata para bumoto sa kanilang sarili. Pero gusto daw nilang maranasan ang mga polling station. Nagsalita ang mga unang beses na botante tungkol sa kanilang kilig. Ang iba pa ay dumating kasama ang kanilang mga alagang hayop sa hila, sinasamantala ang maaraw, maaliwalas na kalangitan.

Ang mga rally ay parang mga karnabal – isang halo ng mga motivational na talumpati, musika at mga pag-awit, kung minsan ay sabay-sabay, sa dagat ng mga watawat. Ang ilang mga mahilig ay nagdagdag ng kanilang sariling personal na ugnayan sa mga kulay ng party. Ngunit bukod sa euphoria, mayroon ding pagkabalisa at pagkamadalian.

Ngunit idinagdag niya na ang punong sitwasyon ay naglagay din sa isla sa geopolitical na mapa, hindi bababa sa dahil ito ay isang masiglang demokrasya at ang pinakamalaking producer ng semiconductors sa mundo.

“Twenty years ago, walang masyadong alam ang mga tao tungkol sa Taiwan. Noong may nakausap ako tungkol dito, akala nila Thailand ang pinag-uusapan ko. Ngayon alam na nila. I feel so proud. Pakiramdam ko, kinikilala ng America kung gaano kahalaga ang Taiwan at ang responsibilidad na protektahan ito.”

Sinabi ni Ms Su na ang Taiwan ay isa na ngayong “key word” sa international news. At ang awtoridad ng China sa Hong Kong, na naging matatag mula noong huling halalan ng Taiwan, ay nakumbinsi siyang kailangan niyang bumoto: “Nagpapadala kami ng tamang mensahe sa internasyonal na komunidad na gusto naming pangalagaan ang aming paraan ng pamumuhay. At gusto naming patuloy na lumaban para sa demokrasya.”

Si Ms Tsao, na bumoto para sa oposisyon na KMT, ay nag-aalala na si Mr Lai ay magpapasiklab sa isang tensiyonado nang relasyon sa Beijing, na nagtutulak sa Taiwan na palapit sa isang paghaharap na walang sinuman ang nagnanais.

“Sa tingin ko ang kasalukuyang gobyerno ay hindi gumawa ng isang napakahusay na trabaho upang protektahan ang pinakamahusay na interes para sa ating mga tao. Kaya, nais kong maging dito [and voice my concern].”

Sumasang-ayon si Mr Hsu. Binati niya si Mr Lai ngunit nagbabala rin sa isang “napakagulo na apat na taon” sa hinaharap.

“Ngunit sa palagay ko ang tagumpay ay talagang pag-aari ng mga tao ng Taiwan – gumawa kami ng isang pagpipilian.”